üretim İlişkilerinin niteliği, toplumun ekonomik düzenini belirler. Bu düzen esastır, üzerinde çeşitli toplumsal ilişkilerin, fikirlerin, kuramların belirip yükseldiği temeldir, çünkü üretim tarzı, sonunda toplum yaşamının bütün yönlerini belirler. Temel, ilkönce toplumun sınıf bileşimine bağlı olan hukuksal ve siyasal kurumlan, yani devlet örgütlenmesini, dinsel örgütlenmeleri, siyasal gruplaşmaları vb., kısaca, toplumun siyasal üstyapısını belirler. Sonra, dolaylı olarak, o belrili topluma özgü olan, toplumun ideolojik üst yapısını oluşturan her şeyi, siysal, felsefi, dinsel, yazınsal vb. çeşitli fikirleri belirler. Temelin yerini başka bir temelin alması temeldeki değişiklikler, kendilerine uygun olan üst yapıda, siyasal kuramlarda ve ideolojide kendilerini gösterirler. Ama her ne kadar temele bağlı ise de, üstyapının kendisi de, üretici güçler üzerinde bir etki oluşturur, onların yerini başka üretici güçlerin almasını hızlandırabilir ya da yavaşlatabilir. Demek ki, toplumun tümü, belirli bir birlik, bir üretim tarzı ve buna özgü bir üstyapı ile tarihsel bir kuruluştur, ekonomik ve toplumsal bir biçimlenmedir.
Köleci toplumun temeli, feodal ya da kapitalist toplumda olduğu gibi uzlaşmaz karşıttır; üretim araçlarınının özel mülkiyet üzerine ve egemen sınıfın, maddi değerleri üretenleri doğrudan doğruya sömürmesi temeli üzerine kurulmuştur. Böylece kölelik, ekonomik ve toplumsal biçimlenme bütünü içinde, sömürüye dayanan uzlaşmaz karşıt bir biçimlenmedir.